تاريخچه هندبال در جهان
طبيعي است که انسان مهارتهاي دست را بيشتر از مهارتهاي پا به نمايش مي گذارد .
گروهي هندبال را مثل ورزشهايي چون بوکس- کشتي و دو از رشته ها ي سنتي المپيک مي دانند. «هومر» شاعر و مورخ يوناني در اثر خود«اوديسه» از ورزش هندبال بنام «اورانيا » يادکرده است . درمقبره اي مربوط به سال 600 ق. م در شهرک تاريخي «ديپلون» نزديک به آتن جملاتي درمورد توپ بازي با دست به چشم مي خورد. در کاوش هاي باستانشناسي در تمدن هاي اوليه که در کرانه هاي رود نيل انجام گرفته نشان مي دهد بازيهاي توپي منحصراً با دست انجام مي شده .
در قرن سيزدهم ميلادي اين بازي بنام « کچ بال » شهرت داشته و مسابقات آن بين شواليه ها متداول بوده است اما به نظر مي رسد که اين بازيها که با توپ و توسط دست انجام مي شده با هندبال کنوني متفاوت بوده.
بطور کلي درتوسعه و تعميم هندبال بشکل کنوني سه کشور آلمان- دانمارک- چکسلواکي نقش مهمي داشته اند. درکشور دانمارک آقاي «هولگرنيلسن» که يک معلم ورزش بود هندبال ابتکاري خود را به جامعه معرفي کرد بطوريکه توسعه اين ورزش درکشور دانمارک باعث شد در سال 1954 پنجاهمين سالگرد تشکيل فدراسيون خود را جشن بگيرند. اين ورزش بصورت بگيرند. اين و رزش بصورت 7 نفره بازي مي شد ولي طبق اطلاعات موجود اين بازي شبيه هندبال کنوني نبوده است. نفره بازي مي شد ولي طبق اطلاعات موجود اين بازي شبيه هندبال کنوني نبوده است.
در کشور آلمان يک معلم ورزش زن بنام «ماکس هايزر» در شهر برلين تيم هندبال دختران را تشکيل داد. دو سال بعد آقاي « دکتر کارل شلنز» هندبال ديگري را ابداع کرد و مقررات ويژه اي براي آن نوشت . او که در دانشسراي عالي تربيت بدني برلين تدريس مي کرد هندبال ابداعي خود را به دانشجويان آموزش مي داد . دانشجويان وي پس از فراغت از تحصيل وسيله گستر ش اين رشته را در آلمان و در برخي از کشورهاي اروپائي فراهم آوردند . اين بازي در زمين فوتبال انجام مي شد و به همين روال برخي از مقررات فوتبال بر روي اين بازي اثر گذاشته است . اولين مسابقه بين المللي هندبال در شهر «هال-سال» بين تيمهاي اتريش و آلمان برگزار شد که اتريش 3 بر صفر برنده شد.
درکشور چکسلواکي يک بازي محلي بنام «هازنا » متداول بود که شبيه هندبال 11 نفره در آلمان بود.
فدراسيون بين المللي هندبال در ماه اوت سال 1928 با حضور 11 کشور ( آمريکا – کانادا –دانمارک- فنلاند- فرانسه- يونان- ايرلند- اتريش – سوئد –چکسلواکي – آلمان) در آمستردام تشکيل گرديد. سرانجام اولين بازيهاي بزرگ و رسمي هندبال د رسال 1936 المپيک برلين در رشته هندبال 11 نفره مردان انجام شد که تيمها ي آلمان- اتريش و سوئيس اول تا سوم شدند. در سال 1946 به دعوت برخي از کشورهاي اروپائي فدراسيون بين المللي هندبال IHF) ) تأسيس شد.
در همان زماني که هندبال در زمين روباز انجام مي شد. در اروپاي شمالي به علت سردي هوا و نامساعد بودن شرايط جوي در بيشتر فصول سال اين ورزش را بداخل سالن کشانده در اين زمينه دانمارکي ها و سوئدي ها موفق تر از ديگران بودند زيرا نبود ( باد و باران- سردي و گرمي – تابش تند آفتاب – رطوبت و لغزندگي توپ ) در فضاي محدود سالن باعث کم شدن تعداد بازيکنان در زمين شد و امکان هر تحول و تغييري را در تکنيکها و تاکتيکهاي هندبال بوجود آورد اين تغييرات و تحولات موجب پيدايش بازي جديدي بنام «هندبال سالني» شد. مدتها هندبال سالني و هندبال در فضاي باز دربيشتر کشورهاي اروپايي متداول بود تا اينکه هندبال سالني جزو بازيهاي المپيک بيستم 1972 (مونيخ ) قرار گرفت.(4 )
در اگوست سال 1993 نوزاد ديگر اين ورزش بنام «هندبال ساحلي» کارائي و ويژگيهاي بيشتر اين ورزش را حتي در کنار ساحل و درميان شن و ماسه نشان داد.
هندبال که به مادر ورزش هاي توپي شهرت دارد به اشکال زير بازي مي شود:
1. هندبال هفت نفره
2. ميني هندبال
3. هندبال نشسته
4. هندبال با ويلچر
5. هندبال ساحلي
تاريخچه هندبال درايران
هندبال سالني با تدريس آقاي دکتر علي محمد امير تاش در سال44 -1343در دانشسراي عالي بصورت کلاسيک آغاز شد. گويا در کنار اين فعاليت در ارتش هم گروهي هندبال 11 نفره را مي شناخته اند . که آن را بصورت تفريحي و براي آمادگي جسماني سربازان انجام مي داده اند . در اواخر سال 1347 و اوايل سال 1348 با تلاش و جديت دکتر علي محمد امير تاش تاسيس اين رشته در ورزش آموزشگاهها توسط شوراي عالي تربيت بدني آموزشگاهها در وزارت آموزش و پرورش به تصويب رسيد و آقاي جعفر گل بابائي رياست فدراسيون هندبال آموزشگاهها گرديد و آقاي دکتر امير تاش بعنوان مشاور فني اين فدراسيون برگزيده شد.
در دهه دوم اسفند 47 دو کلاس فشرده مربيگري و داوري جهت مربيان استان تهران ودهه سوم اسفند 47 براي مربيان ساير استانها تشکيل شد و اولين مسابقات آن د ردهه اول تيرماه سال 1348 درتهران برگزار شد که تيمهاي ( تهران – اهواز- مشهد- اصفهان- شيراز-کرمان) بترتيب اول تا ششم شدند. اولين مدرس خارجي براي هندبال آقاي «ميشل پائوليني» فارغ التحصيل دانشسراي عالي تربيت بدني و ورزش فرانسه ومربي تيم قهرمان هندبال فرانسه و عضو کميته فني هندبال آن کشور بود که درمدت 2 ماه اقامت درايران دو کلاس در تهران و اصفهان برگزار کرد که اکثر معلمين ورزش آن زمان در اين کلاسها شرکت کردند و با ورزش هندبال آشنا شدند. در مسابقات آموزشگاهي سال 1349 براي نخستين بار تيمهاي دختران دانش آموز شرکت کردند. اولين مسابقه خارجي تيم ايران ازتيم منتخب آموزشگاههاي تهران با تيم منتخب دانش آموزان کويت که نتيجه آن 14 بر 18 به نفع تيم کويت بود .
فدراسيون هندبال درسال 1354 تأسيس گرديد و شخصي بنام مهندس هارون مهدوي بعنوان رئيس آن معرفي شد. از سال 1355 تا سا ل 1361 مسابقات قهرماني کشور بطور مرتب انجام گرفته درسالهاي 69-68-67 مسابقات برگزار نشد و مجدداً اين بازيها از سال 1370 دوباره از سر گرفته شد . مسابقات جوانان کشور در دسته مردان از سال 63 آغاز شد اما سالهاي 64 و 67 برگزار نشد. ازسال 67 اين مسابقات بصورت جشنواره فرهنگي ورزشي هندبال جوانان شهرها برگزار مي گردد. هندبال در آموزشگاهها از سال 48 تا کنون انجام گرفته البته بعضي از سالها در آن وقفه داشته است.
- دومين مسابقات قهرماني کشور مردان 1355 درمشهد
- اولين مسابقات قهرماني زنان 1370درتهران
- اولين دوره مسابقات دانشجويان (پسر) 1367 در زاهدان
- اولين دوره مسابقات هندبال ساحلي (مردان) 1380بندرعباس
- بهترين نتيجه تيم ملي مسابقت آسيايي بانکوک (مردان) مقام چهارم 1998
- بهترين نتيجه تيم باشگاهي مردان در مسابقات آسيايي مقام سوم تيم ذوب آهن
- اولين حضور تيم هندبال دانش آموزان پسر ايران درمسابقات جهاني هندبال دانش آموزان درکشور يونان درسال 2002 در ارديبهشت ماه 1381 و با کسب مقام ششم
کارهاي پژوهشي در هندبال ايران
1. در تيرماه سال 1372 ، دکتر علي محمد امير تاش تحقيقي بر روي ويژگيهاي بدني و آمادگيهاي جسماني قهرمانان هندبال بزرگسالان در تهران انجام داد. (5 )
2. پايان نامه آقاي خسرو نصيري در بهمن سال 1373 تحت عنوان «شناخت و بررسي علل و ميزان گسترش آسيب هاي ورزشي مفصل شانه بازيکنان زبده هندبال». اين تحقيق در خصوص شناخت و عوامل مستعد کننده بروز آسيبهاي ورزشي در مفاصل شانه بازيکنان هندبال انجام گرفته . بطوريکه بازيکنان پست خط 80% بيشترين آسيب ديدگي را متحمل شده اند. شرايط مسابقه 78% باعث بروز آسيب – زمينهاي روباز و سطح سخت مثل آسفالت 65% عامل آسيب ديدگي مي شوند. از طرفي ديگر عدم آمادگي جسماني 86% - گرم نکردن 62% از عوامل بروز آسيب ديدگي هستند. همچنين 30% آسيبهاي مفصل شانه مربوط به دررفتگي ضمنا 50% افراد بروز آسيب در اين ناحيه را گرم نکردن ذکر کرده اند. (21 )
3. در پاييز سال 1373 آقاي شهرام عروف زاد در پايان نامه خود تحت عنوان «بررسي انواع و ميزان شيوع آسيبهاي ورزشي و ارتباط آن با آمادگي عمومي جسماني در بازيکنان هندبال باشگاههاي استان اصفهان، چنين نتيجه مي گيرد که آسيبهاي وارده 26% کوفتگي – 4/22 % کشيدگي – 19 % به پيچ خوردگي – دراين بازيکنان 4/51 % کل آسيبهاي به اندام تحتاني و 36% به اندام فوقاني و 6/12 % مربوط به آسيبهاي تنه – سرو گردن بوده است در تستهاي آمادگي جسماني (ايفرد) اين بازيکنان در دو 45 متر و 540 متر عملکرد بهتري داشتند . ضعيف ترين نمرات آنها در بارفيکس و دراز نشست بوده. ضريب همبستگي بين ميزان بروز آسيب با سطح آمادگي جسماني ميزان بالاي (61/0-= r ) است که ارتباطي منفي و قوي را نشان مي دهد. (16 )
دراين تحقيق بيشترين آسيب مربوط به دروازه بانان و کمترين آن مربوط به بازيکنان بغل و گوش مي باشد.
4. آقاي عليرضا اسماعيل در سال 1374 در يک کار پژوهشي تحت عنوان « توصيف نوع و سرعت مسافتهاي طي شده و شوتهاي بازيکنان در مسابقات بين المللي هندبال دهه فجر- اراک 1372 » نتيجه گرفته که ميانگين کل دويدنها و راه رفتن هاي بازيکن در طول يک مسابقه 4829 متر است و ميانگين راه رفتن 1462 متر مي باشد. سرعت متوسط بازيکنان در نيمه دوم نسبت به سرعت متوسط در نيمه اول کاهشي معادل 108 متر را نشان مي دهد. همچنين سرعت دوهاي سريع و کوتاه تيمها در نيمه دوم کاهش داشته که دليل عدم آمادگي کافي بازيکنان شرکت کننده بوده است . در 17 مسابقه جمعاً شوت به دروازه شده که 5/64 % آنها گل شده و از بين شوتهاي گل شده 89 % پس از برخورد با زمين وارد دروازه شده است. (6 )
5. «ارتباط بين قد و جنبه هاي ارزشمند فيزيکي و بيومکانيکي بازيکنان زبده هندبال ايران» عنوان پاين نامه آقاي ابراهيم بياتاني در تابستان سال 1375 است. ايشان 94 بازيکن زبده را برمبناي 30 متغير انتخابي ارزيابي نموده ونتيجه گرفته که قد بازيکنان با متغيرهاي انتخاب شده ( بيومکانيکي و اندازه هاي آنتروپومتري و کسب نتيجه در شوتهاي هندبال) ارتباط معني دار مي باشد. ليکن با متغيرهاي (آمادگي عمومي حرکتي) ارتباط معني دار به جز در مواردي مشاهده نشد.
به نظر مي رسد که نتيجه در شوت ارتباط معني داري بين قد با فاکتورهاي ( بيومکانيکي، آنتروپومتري ) داشته باشد. اساسي ترين ويژگي بازيکن هندبال قد است که از نظر اهميت در راس هرم خصوصيات بدني بازيکنان قرار دارد و عامل مهمي در اجراي مهارتهاي تدافعي و تهاجمي دارد و باعث افزايش کارائي تيم مي شود. نهايتاً ايشان نتيجه گرفته اند که قابليتهاي بازيکنان زبده هندبال قد- وزن – قدرت- سرعت و اندازه هاي وجب دست راست مي باشند و بقيه متغيرها يک مکمل ضعيف هستند(9 )
6. تحقيق آقاي شهرام آهنجان در قالب پايان نامه در شهريور سال 1375 ارائه گرديده اين تحقيق که «بررسي تغييرات طول ستون فقرات ورزشکاران تيمهاي ملي هندبال و بدمينتون» مي باشد تغييرات طول ستون مهره ها در سه نوبت صبح بعد از بيدار شدن – قبل از فعاليت ساعت 30/4 و بلافاصله بعد از تمرين فعاليت اندازه گيري شده نتايج نشان مي دهد تحت فشار بودن بازيکنان بدمينتون به لحاظ انفرادي بودن نسبت به ورزش هندبال که داراي پستهاي مختلفي است بيشتر است . تحقيقات خارجي نشان مي دهد که فعاليت اين دو رشته برکاهش طول ستون فقرات تاثير زيادي دارند و چون از ارتفاع ستون مهر ها کاسته مي شود و باعث کاهش انعطاف پذيري شخص مي شود توصيه مي گردد فعاليت هاي که توام با دويدن و پريدن است صبحها که مايع بين ديسک و انعطاف پذيري وضعيت مطلوب تري دارد انجام شود . در صورت محدوديت براي انجام تمرين در صبح ورزشکاران مي بايست قبل از تمرين استراحت نمايند ضمناً تقويت عضلات پشتي و حرکات کشتي در فواصل استراحت توصيه شده. (7 )
7. طرح پژوهشي آقاي دکتر علي محمد امير تاش در بهمن سال 1375 تحت عنوان «ويژگيهاي پيکرشناسي و آمادگي هاي عمومي قهرمانان هندبال جوانان در دسته مردان و تهيه نورمهاي استاندارد » اين تحقيق انواع منتخبي از ويژگيهاي پيکر شناسي و آمادگيهاي جسماني هندباليستهاي ملي پوش جوان کشور را مورد توصيف و تحليل قرارداده و در پايان نورمهايي ارائه مي دهد که به ميزان ده درصد افزايش داده شده تا مدتها مورد استفاده قرار گيرند. اين تحقيق عمدتاً از روشهاي انتشارات FEGS ماکولين 1981 و دوفور 1984 فرانسه و لاکومي 1981 لهستان استفاده شده است تعداد آزمونها 33 و آزمودنيها در اکثر موارد 40 نفر بوده اند. (8 )
8. پايان نامه خانم فرح سليمي در سال 75 تحت عنوان «مقايسه ويژگيهاي پيکر شناسي و آمادگي هاي عمومي بدني بازيکنان پستهاي مختلف بازي هندبال، همبستگي بين آنها و تهيه نورم هاي استاندارد براي بازيکنان ورزيده بانوان» اين تحقيق که بر روي 62 نفر از هندباليستهاي شرکت کننده در مسابقات ليگ دسته يک قهرمان کشوري و اردوي تيم ملي بانوان انجام گرفته نشان مي دهد که بين همه ويژگيهاي پيکر شناسي با هم بجز ويژگي سن همبستگي معني دار مي باشد. همچنين بين آمادگي هاي عمومي بدني همبستگي معني دار مشاهده شده .(14)
در پايان معرفي تحقيقات ويژه هندبال در داخل کشور به دو تحقيق ديگر که بعضي از نتايج آنان در ارتباط با هندبال است اشاره مي شود.
1. آقاي رضا قراخانلو در پايان نامه خود علل بروز آسيب هاي ورزشي را عدم آمادگي جسماني- گرم نکردن- ضعف تکنيکي – ماهيت رشته ورزشي عنوان مي کند و بيشترين صدمات نزد مردان هندباليست 17 % شانه ها – 15% مچ دست – 15% زانو – 12 % انگشتان پا و 12 % انگشتان دست بوده. (16 )
2. در تحقيق آقاي رضا رجبي شايع ترين صدمات ورزشکاران هندبال دانش آموزان پسر سراسر کشور ضرب خوردگي انگشتان 91/4 % - زخم در ناحيه زانو 89/4 %- آسيب تاندوني 7/6 % - ضرب خوردگي و آسيب هاي استخواني 2/18 % بوده که در مجموع ضرب ديدگي – زخم و جراحات سطحي و پيچ خوردگي را شايع ترين آسيبها در هندبال معرفي مي کند.(16 )
نتيجه گيري
هندبال که ورزشي پرتحرک و در رديف ورزشهاي خشن معرفي شده در مدت يکساعت و يا حتي بيشتر بازي مي شود و ا زمجموعه اي از مهارتها و حرکات مثل دويدن- راه رفتن- پريدن – توقف کردن – عقب و جلو رفتن – پرتاب کردن و برخوردهاي فيزيکي در دفاع و حمله...تشکيل شده است .
تحقيق آقاي عليرضا اسماعيلي نشان مي دهد بازيکنان مرد در مسابقات هندبال بطور ميانگين 4829 متر را دويده و يا راه رفته اند . (6 )
رسيدن به يک حد مطلوب از آمادگي هاي عمومي تضمين کننده موفقيت ورزشکار خواهد بود. تحقيقات ويژه در مورد آسيب هاي ورزشي هندبال نشان مي دهند ورزشکاراني که داراي آمادگي جسماني بهتري هستند کمتر در معرض آسيبهاي ورزشي قرار مي گيرند.
از بررسي تحقيقات داخلي و خارجي چنين نتيجه گيري مي شود که بين ويژگيهاي بدن سنجي و آمادگي هاي عمومي ورزشکاران هندبال ارتباطي قوي وجود دارد. بطوريکه اکثراً اندازه قد- ابعادبدني- جثه قوي- بلندي طول اندام بالائي – اندازه وجب دست پرتاب را جزء فاکتورهاي اصلي و عمومي بازيکنان مي دانند. علاوه بر ويژگيهاي عمومي فوق خصوصيات بازيکنان در هر پست مختلف بازي هندبال با يکديگر متفاوت است که در انتخاب افراد مي بايست ملاک قرار گيرد.